دنیای امروز دنیای اطلاعات است و کسی برنده است که اطلاعات بیشتر و مربوط‌تری در اختیار داشته باشد. بی توجهی به این مهم می‌تواند منشاء مخاطراتی عمده در تصمیم گیریها باشد. در این مقاله ضمن بررسی مختصری پیرامون جایگاه کنونی سیستمهای اطلاعاتی حسابداری در آموزش حسابداری و نظام اطلاعاتی سازمانهای ایرانی،‌اهمیت این جایگاه مورد تأکید قرار گرفته و چگونگی توجه جدی‌تر به این موضوع مطرح شده است.

در ادبیات مدیریت،‌تصمیم گیری را از اهم وظایف مدیران وگاه تمام شغل آنها می‌دانند. تردیدی نیست که مدیران سازمانها دائماً مواجه با موقعیتهایی می‌شوند که نیازمند اتخاذ تصمیمات درست است و تصمیم گیری چیزی جز انتخاب راه کاری معین از میان گزینه های موجود و ممکن نیست. آنچه بیش از هر چیز در تصمیم‌گیری اهمیت دارد، تعریف صحیح مشکل یا مسأله است و پس ازآن، یافتن راه‌حلهای ممکن برای آن مسأله و نهایتاً انتخاب از میان این راه حل هاست که اهمیت می‌یابد. در تمامی این فرآیند نقش برجسته و مهم اطلاعات کاملاً مشهود است. در واقع بدون اطلاعات صحیح و نسبتاً‌ دقیق امکان تعریف درست مشکل وجود ندارد و بدون اطلاعات، نه می‌توان راه حلهای مناسب را مشخص کرد و نه راهنمایی برای انتخاب صحیح در دست است.

امروزه، سازمانها، اعم از کوچک و بزرگ، درگیر موقعیتهای به مراتب پیچیده‌تر از گذشته اند. موضوعاتی نظیر رقابت فشرده در بازار، نوسانات اقتصادی، بحرانهای روزمره در روابط بین المللی، پیشرفت سریع تکنولوژی در اغلب زمینه ها، حساسیت بیش از پیش عامل انسانی در سازمان و بسیاری از مسائل دیگر، سازمانها را بسیار دشوارتر از گذشته کرده است. مدیریت از وضع «یک تصمیم برای یک عمر» به وضع «یک تصمیم برای یک روز» بعضاً تغییر موضع داده است. به جرأت می‌توان گفت مدیران سازمانهای بزرگ اقتصادی،‌پنجاه سال پیش از این به مراتب با تصمیمات ساده‌تری نسبت به آنچه امروز اتخاذ می‌کند، مواجه بوده اند.

گزارشگری مالی اینترنتی به استفاده از وب سایت های شرکت ها به منظور انتشار اطلاعات مربوط به عملکرد مالی آنها دلالت دارد. زمانی که شرکت ها از گزارشگری مالی اینترنتی استفاده می کنند در وب سایت آنها، مجموعه جامعی از صورت های مالی شامل یاداشت های همراه صورت های مالی و گزارش حسابرسان قرار دارد و در هرجای اینترنت، پیوندی به گزارش سالانه آنها ایجاد شده است (اشباق و همکاران، 1999). محتوای گزارش های مالی اینترنتی می تواند شامل گزارش های سالانه و گزارش های سه ماهه اطلاعات قیمت سهام، مطالب انتشار یافته در مطبوعات گزارش های تحلیل گران و مباحث مدیریتی عملیات باشد (کلتون، 2006). به طور کلی شرکت هایی که از گزارشگری مالی اینترنتی استفاده می کنند، گزارش های سالانه شان همراه با گزارش های حسابرسان است. به علاوه اکثر شرکت ها از قالب شناخته شده قالب مدرک قابل حمل جهت انتشار گزارش ها استفاده می نمایند. همچنین اطلاعات تجربی بدست آمده نشان می دهد شرکت هایی که از گزارشگری مالی اینترنتی استفاده می کنند در کل بزرگترین و سود آورتر از سایر شرکت ها هستند (پروان، 2005). این شکل گزارشگری می تواند از طریق فایل های تصویری یا صوتی ارائه شود. (کلتون، 2006).

ضمن ارائه کلیات و تعریفهای حسابداری و سیستمهای اطلاعاتی حسابداری، به اهمیت و نقش سیستم اطلاعات حسابداری در بانکها و سازمانها پرداخته می‌شود. یک سیستم اطلاعاتی حسابداری خوب ضمن ارائه گزارشها و اطلاعات كارا و سودمند، به‌عنوان بازوی توانمند مدیریت می‌تواند مورد نظر قرار گیرد. منظور از سیستمهای اطلاعات حسابداری این است که استفاده‌کنندگان از اطلاعات می‌توانند وارد سیستم شوند و اطلاعات مورد نیاز خود را به هر شکلی که می‌خواهند، بدون هیچ محدودیتی (زمانی و مکانی) دریافت كنند.
همچنین با توجه به این که سیستمهای اطلاعات حسابداری نتواسته‌اند خود را با سرعت تغییرات فناوری اطلاعات سازگار كنند و سطح امنیتی قابل‌قبولی را پوشش دهند، به بررسی بعضی از مسائل امنیتی سیستم اطلاعات حسابداری، کاربرد آن در تصمیم‌گیریها و هدفهای مدیریت و ایجاد تغییرات لازم متناسب با تغییرات ایجادشده در دنیای تجارت می‌پردازیم. بسیاری از بانکها و موسسه‌ها در تلاشند که توان نفوذ اطلاعات و عملیات خود را از طریق ایجاد مركز اطلاع‌رسانی اينترنتی قوی ارائه كنند و عرضه چنین اطلاعات و خدماتی را به کارکنان، مشتریان و تحلیلگران مالی افزایش دهند. سیستم یکپارچه اطلاعات حسابداری، محدودیتهای مکانی و زمانی را برای دسترسی به اطلاعات از بین می‌برد، هزینه و زمان دسترسی به اطلاعات را کاهش و سرعت گردش اطلاعات و عملیات را افزایش می‌دهد. مجموعه‌ای از شرایط، یعنی افزایش دستیابی افراد به اطلاعات و همچنین توان بیشتر گرفتن تصمیمهای صحیح از آن طریق، به بهبود شرایط سازمان و مشتریان می‌انجامد.
سیستم اطلاعات حسابداری مولفه و عنصری از شرکت است که به‌وسیله پردازش رویدادهای مالی، اطلاعات مالی و اطلاعات مبنای تصمیم‌گیری را در اختیار استفاده‌کنندگان قرار می‌دهد.
کاربرد اولیه اطلاعات حسابداری، كمك به تصمیم‌گیری ذینفعان واحد اقتصادی است و دو گروه استفاده‌کننده براساس اطلاعات فراهم شده به‌وسیله سیستم حسابداری، تصمیمهایی را می‌گیرند. این دو گروه عبارتند از:
1- استفاده‌کنندگان داخلی (مجریان و مدیران)، و
2- استفاده‌کنندگان خارجی (سهامداران).
پس حسابداری با تهیه اطلاعات مورد نیاز تصمیم‌گیرندگان، خدمتی حیاتی به آنها ارائه می‌کند تا بتوانند از میان گزینه‌های مختلف، بهترین گزینه را برای بهره‌برداری از منابع کمیاب در انجام فعالیتهای تجاری و اقتصادی انتخاب كنند. لذا اطلاعات حسابداری حلقه اتصال بین فعالیتهای تجاری و سرمایه‌گذاران و تصمیم‌گیرندگان است.
حسابداری را در اصل یک سیستم اطلاعاتی می‌دانند. قدمت حسابداری و یا بهتر بگوییم سیستم حسابداری، به زمانی مربوط می‌شود که انسان اولیه با شمارش آشنا شد.
فرایند تجزیه‌وتحلیل، طراحی و استقرار سیستمهای اطلاعاتی، چرخه‌ای به‌نام چرخه تکامل یا حیات سیستم را تشكیل می‌دهد. این چرخه تابع روشهایی است که از آنها به منظور انجام فعالیتها در چرخه استفاده می‌شود. تا اواسط دهه 1970 روشی به کار گرفته می‌شد که امروزه به نام روش سنتی نامیده می‌شود و نزدیک به سه دهه است که به علت نارساییهای آن، کنار گذاشته شده و به‌جای آن روشهای متعدد ساخت‌یافته یا مشابه آن مورد استفاده قرار گرفته است.
دانل و اسمیت (Donnel & Smith) در سال 1999 این موضوع را مطرح کردند که سیستم اطلاعات حسابداری به عنوان یک واسطه و رابط عمل می‌کند که از طریق آن، سه متغیر مجزای رفتار سازمانی تحت تأثیر قرار می‌گیرند. سیستم اطلاعات حسابداری اطلاعاتی درباره وقایع اقتصادی فراهم می‌کند که تصمیم‌گیرندگان از آن در برنامه‌ریزی، نظارت و کنترل سازمان استفاده می‌کنند.
طبق نظر آنها، فرایند تصمیم‌گیری تابعی از سه متغیر: هدفها، مفهومها و نمادهاست. براساس این نظریه، سیستم اطلاعات حسابداری باید بتواند اطلاعاتی را فراهم کند که قابلیت فهم و مقایسه‌پذیری داشته باشد و استفاده‌کنندگان بتوانند با آن داده‌ها کار کنند و قادر باشند آنها را به مفاهیم اقتصادی مورد نیاز تبدیل و صورتهای مالی ویژه‌ای با توجه به زمان نیاز به آنها تهیه کنند. مثلاً در برخی شرکتهای نرم‌افزاری، سیستم به گونه‌ای طراحی شده است که در آن استفاده‌کنندگان تاریخ شروع و پایان دوره صورتهای مالی را وارد می‌کنند و صورتهای مالی، بنابر علاقه استفاده‌کننده برای آن دوره زمانی تولید می‌شوند.

سیستم گزارشگری XBRL (سیستم بارکد گزاری اطلاعات صورت‌های مالی) به عنوان یک انقلاب در گزارشگری مالی تلقی شده که باعث کاهش هزینه تولید و دسترسی به اطلاعات جهت تولیدکنندگان و استفاده‌کنندگان از اطلاعات صورت‌های مالی می‌شود.

به گزارش پایگاه اطلاع رسانی بازار سرمایه (سنا)، از مزایای دیگر این سیستم گزارشگری می‌توان به افزایش ویژگی کیفی مربوط بودن اطلاعات (Relevance)، کاهش میزان خطا در اطلاعات و دسترسی سریعتر و ارزانتر به اطلاعات اشاره کرد. نظر به اهمیت و فواید قابل توجه این سیستم گزارشگری است که رییس SEC از آن به عنوان “گزارشگری (داده های) تعاملی” یاد کرده و آنرا به عنوان آینده گزارشگری مالی معرفی می کند.
نظر به اهمیت و مزایای این نوع گزارشگری، کشورهای متعددی مانند چین، اسپانیا، بلژیک، هلند، هند، ژاپن، انگلستان و آمریکا در دنیا استفاده از XBRL را شروع کرده اند. علاوه بر این سایر کشورها مانند استرالیا، فرانسه، سوئد، فنلاند، امارات عربی با تشکیل کارگروه‌های مربوطه، در حال پیاده‌سازی و تهیه زیرساخت‌های بکارگیری آن هستند. روند رو به رشد بکارگیری و استفاده از XBRL در دنیا نشانگر این است که این روش به عنوان آینده گزارشگری مالی محسوب شده و چه بسا موجب کنار گذاشتن روش‌های موجود برای گزارشگری مالی شود.

از سوی دیگر، سیاست‌های دولت ایران مبنی بر توسعه بازار سرمایه از طریق اجرای اصل ۴۴ قانون اساسی و تلاش در جهت جذب سرمایه‌های خارجی در بازار سرمایه کشور، نیازمند یک بازار کارا با سیستم‌های اطلاع‌رسانی سریع، دقیق و قابل اتکاست. سیستم گزارشگری XBRL به عنوان ابزار کارای تهیه، تبادل و تحلیل اطلاعات مالی در بازارهای مهم سرمایه دنیا به شکل اجباری و یا اختیاری مورد استفاده قرار می‌گیرد. این سیستم گزارشگری می‌تواند به تحقق سیاست‌های دولت در امر تعامل با بازارهای سرمایه دنیا و جذب سرمایه‌گذاران خارجی ممکن کند.
بر اساس نتایج تحقیق موسسه (PWC) هنگ‌کنگ، یک نکته مشترک در تجربه کشورهایی که پروژه بکارگیری XBRL را با موفقیت به اتمام رسانیده‌اند، وجود یک سازمان متولی امر سیاست‌گذاری، هدایت و هماهنگ‌سازی فعالیت های مربوط به XBRL در آن کشور بوده و همه این کشورها دارای حوزه ملی در سازمان بین‌المللی XBRL هستند (PWC-HK 2008).

از سوی دیگر بررسی وضعیت کشورهایی که تاکنون موفق به بکارگیری XBRL شده اند یا در شرف بکارگیری آن هستند نشان می‌دهد که همه این کشورها دارای حوزه ملی XBRL در کشور متبوع خود بوده نیز عضو سازمان بین المللی XBRL بوده و این عضویت مزایا و تسهیلاتی را برای به کارگیری سریعتر XBRL در حوزه متبوع آنان فراهم کرده است.
از مزایای داشتن حوزه ملی و عضویت در سازمان بین‌المللی می‌توان به استفاده از تجربیات سایر کشورهای عضو، برخورداری از کمک های سازمان در طراحی، اجرا و آموزش XBRL اشاره کرد.
این در حالی است که ایران نیز به عضویت این سازمان درآمده و به تازگی زبان گزارشگری مالی در سازمان بورس و اوراق بهادار راه اندازی شده است.

سیستم گزارشگری XBRL (سیستم بارکد گزاری اطلاعات صورت‌های مالی) به عنوان یک انقلاب در گزارشگری مالی تلقی شده که باعث کاهش هزینه تولید و دسترسی به اطلاعات جهت تولیدکنندگان و استفاده‌کنندگان از اطلاعات صورت‌های مالی می‌شود.

به گزارش پایگاه اطلاع رسانی بازار سرمایه (سنا)، از مزایای دیگر این سیستم گزارشگری می‌توان به افزایش ویژگی کیفی مربوط بودن اطلاعات (Relevance)، کاهش میزان خطا در اطلاعات و دسترسی سریعتر و ارزانتر به اطلاعات اشاره کرد. نظر به اهمیت و فواید قابل توجه این سیستم گزارشگری است که رییس SEC از آن به عنوان “گزارشگری (داده های) تعاملی” یاد کرده و آنرا به عنوان آینده گزارشگری مالی معرفی می کند.
نظر به اهمیت و مزایای این نوع گزارشگری، کشورهای متعددی مانند چین، اسپانیا، بلژیک، هلند، هند، ژاپن، انگلستان و آمریکا در دنیا استفاده از XBRL را شروع کرده اند. علاوه بر این سایر کشورها مانند استرالیا، فرانسه، سوئد، فنلاند، امارات عربی با تشکیل کارگروه‌های مربوطه، در حال پیاده‌سازی و تهیه زیرساخت‌های بکارگیری آن هستند. روند رو به رشد بکارگیری و استفاده از XBRL در دنیا نشانگر این است که این روش به عنوان آینده گزارشگری مالی محسوب شده و چه بسا موجب کنار گذاشتن روش‌های موجود برای گزارشگری مالی شود.

از سوی دیگر، سیاست‌های دولت ایران مبنی بر توسعه بازار سرمایه از طریق اجرای اصل ۴۴ قانون اساسی و تلاش در جهت جذب سرمایه‌های خارجی در بازار سرمایه کشور، نیازمند یک بازار کارا با سیستم‌های اطلاع‌رسانی سریع، دقیق و قابل اتکاست. سیستم گزارشگری XBRL به عنوان ابزار کارای تهیه، تبادل و تحلیل اطلاعات مالی در بازارهای مهم سرمایه دنیا به شکل اجباری و یا اختیاری مورد استفاده قرار می‌گیرد. این سیستم گزارشگری می‌تواند به تحقق سیاست‌های دولت در امر تعامل با بازارهای سرمایه دنیا و جذب سرمایه‌گذاران خارجی ممکن کند.
بر اساس نتایج تحقیق موسسه (PWC) هنگ‌کنگ، یک نکته مشترک در تجربه کشورهایی که پروژه بکارگیری XBRL را با موفقیت به اتمام رسانیده‌اند، وجود یک سازمان متولی امر سیاست‌گذاری، هدایت و هماهنگ‌سازی فعالیت های مربوط به XBRL در آن کشور بوده و همه این کشورها دارای حوزه ملی در سازمان بین‌المللی XBRL هستند (PWC-HK 2008).

از سوی دیگر بررسی وضعیت کشورهایی که تاکنون موفق به بکارگیری XBRL شده اند یا در شرف بکارگیری آن هستند نشان می‌دهد که همه این کشورها دارای حوزه ملی XBRL در کشور متبوع خود بوده نیز عضو سازمان بین المللی XBRL بوده و این عضویت مزایا و تسهیلاتی را برای به کارگیری سریعتر XBRL در حوزه متبوع آنان فراهم کرده است.
از مزایای داشتن حوزه ملی و عضویت در سازمان بین‌المللی می‌توان به استفاده از تجربیات سایر کشورهای عضو، برخورداری از کمک های سازمان در طراحی، اجرا و آموزش XBRL اشاره کرد.
این در حالی است که ایران نیز به عضویت این سازمان درآمده و به تازگی زبان گزارشگری مالی در سازمان بورس و اوراق بهادار راه اندازی شده است.

برای دانلود شش مقاله مرتبط با «سیستم های اطلاعاتی حسابداری» می توانید بر روی لینک های زیر کلیک نمایید:

ضمن ارائه کلیات و تعریفهای حسابداری و سیستمهای اطلاعاتی حسابداری، به اهمیت و نقش سیستم اطلاعات حسابداری در بانکها و سازمانها پرداخته می‌شود. یک سیستم اطلاعاتی حسابداری خوب ضمن ارائه گزارشها و اطلاعات كارا و سودمند، به‌عنوان بازوی توانمند مدیریت می‌تواند مورد نظر قرار گیرد. منظور از سیستمهای اطلاعات حسابداری این است که استفاده‌کنندگان از اطلاعات می‌توانند وارد سیستم شوند و اطلاعات مورد نیاز خود را به هر شکلی که می‌خواهند، بدون هیچ محدودیتی (زمانی و مکانی) دریافت كنند.
همچنین با توجه به این که سیستمهای اطلاعات حسابداری نتواسته‌اند خود را با سرعت تغییرات فناوری اطلاعات سازگار كنند و سطح امنیتی قابل‌قبولی را پوشش دهند، به بررسی بعضی از مسائل امنیتی سیستم اطلاعات حسابداری، کاربرد آن در تصمیم‌گیریها و هدفهای مدیریت و ایجاد تغییرات لازم متناسب با تغییرات ایجادشده در دنیای تجارت می‌پردازیم. بسیاری از بانکها و موسسه‌ها در تلاشند که توان نفوذ اطلاعات و عملیات خود را از طریق ایجاد مركز اطلاع‌رسانی اينترنتی قوی ارائه كنند و عرضه چنین اطلاعات و خدماتی را به کارکنان، مشتریان و تحلیلگران مالی افزایش دهند. سیستم یکپارچه اطلاعات حسابداری، محدودیتهای مکانی و زمانی را برای دسترسی به اطلاعات از بین می‌برد، هزینه و زمان دسترسی به اطلاعات را کاهش و سرعت گردش اطلاعات و عملیات را افزایش می‌دهد. مجموعه‌ای از شرایط، یعنی افزایش دستیابی افراد به اطلاعات و همچنین توان بیشتر گرفتن تصمیمهای صحیح از آن طریق، به بهبود شرایط سازمان و مشتریان می‌انجامد.